Inteligencja emocjonalna – czym jest i jak ją rozwijać?

Rozpoznawanie, rozumienie oraz radzenie sobie z emocjami przydaje się w życiu prywatnym i zawodowym. Dzięki takim umiejętnościom łatwiej odnajdujemy się w sytuacjach społecznych, potrafimy adekwatnie reagować do sytuacji i panować nad trudnymi emocjami. Są to bardzo ważne kompetencje, które wpływają na jakość życia i wiążą się z poziomem inteligencji emocjonalnej. Czym właściwie jest inteligencja emocjonalna i jak ją rozwijać?

Co to jest inteligencja emocjonalna?

Badacze zajmujący się inteligencją emocjonalną wyróżnili dwa najpopularniejsze modele definiowania tego zagadnienia. Model zdolnościowy (ability model) oraz modele mieszane (mixed models). Przyjmując założenia modelu zdolnościowego, inteligencję emocjonalną opisuje się jako zbiór umiejętności umysłowych człowieka w obszarze emocji i intelektu, zdolności do rozpoznawania własnych emocji oraz stanów emocjonalnych innych osób, oraz adekwatnego reagowania. Modele mieszane opisują inteligencję emocjonalną jako cechę osobowości człowieka.

Pierwszą znaną pracą poświęconą inteligencji emocjonalnej był artykuł Saloveya i Mayera pt. „Emotional intelligence”, który ukazał się w 1990 roku. Jednak to za sprawą innej pozycji inteligencja emocjonalna stała się popularna w masowej wyobraźni, a nie tylko wśród naukowców. Była to książka Daniela Golemana „Inteligencja emocjonalna” wydana w 1995 roku.

Model zdolnościowy Saloveya i Mayera

Autorzy tego modelu postrzegają emocje, jako odpowiedzi organizmu, które zawierają komponent fizjologiczny, poznawczy, motywacyjny i doświadczeniowy. Według nich reakcja emocjonalna jest dla człowieka wzbogacająca, rozwijająca.
Inteligencję emocjonalną postrzegają na trzech wymiarach:

• Zdolność do spostrzegania, oceny i ekspresji emocji.
• Zdolność do regulacji emocji u siebie i innych.
• Zdolność do wykorzystania emocji do wspomagania działania i myślenia.

Modely mieszany – koncepcja Bar-On

Autor opracował swoją koncepcję na podstawie przeglądu i analizy cech osobowości osób odnoszących sukcesy i wyróżnił pięć obszarów funkcjonowania:

• Umiejętności interpersonalne – emocjonalna świadomość, asertywność, samoobserwacja, samooaktualizacja, niezależność.
• Umiejętności interpersonalne – interpersonalne relacje, społeczna odpowiedzialność, empatia.
• Zdolności przystosowawcze – rozwiązywanie problemów, testowanie rzeczywistości, elastyczność.
• Radzenie sobie ze stresem – tolerancja na stres, impulsywność, kontrola.
• Ogólny nastrój – szczęście, optymizm.

Model mieszany – koncepcja Golemana

Naukowiec wyróżnia pięć obszarów, które składają się na inteligencję emocjonalną:

• Znajomość swoich emocji – uznanie uczuć za występujące, kierowanie od czasu do czasu swoimi uczuciami.
• Kierowanie emocjami – kierowanie emocjami, aby były właściwe, zdolność do samoregulacji, zdolność do pozbywania się narastającego niepokoju, posępność, irytacja.
• Motywowanie siebie – podporządkowanie emocji określonym celom, odraczanie gratyfikacji, ograniczanie impulsywności, gotowość do ulegania zmiennym nastrojom.
• Rozpoznawanie cudzych emocji – świadomość empatyczna, dostrajanie do tego, co inni potrzebują lub chcą.
• Podtrzymywanie relacji – biegłość w zarządzaniu emocjami u innych, łatwość interakcji z innymi.

Jak inteligencja emocjonalna wpływa na życie?

Inteligencja emocjonalna rozwija się od okresu dojrzewania do dorosłości. Możemy wpływać na jej poziom, wzmacniając poszczególne komponenty np. rozpoznawanie emocji u innych czy umiejętność kontrolowania emocji w sytuacjach trudnych. Inteligencja emocjonalna wpływa na to, jak odnajdujemy się w szkole, pracy, w relacjach z rówieśnikami, współpracownikami. Pomaga skuteczniej rozwiązywać spory i łatwiej nawiązywać kontakty z innymi osobami w nowych sytuacjach.
Rozumienie swoich emocji pomaga dostrzegać, jakie sytuacje bywają trudne i wymagające, jakie wywołują stres, złość, czy niepewność. Dzięki zauważeniu swoich emocji można świadomie oddziaływać na ich przeżywanie oraz wykorzystywać skuteczniejsze sposoby radzenia sobie z konkretnymi reakcjami emocjonalnymi.

Osoby, które potrafią rozpoznawać emocje u siebie i innych oraz je kontrolować, rzadziej doświadczają chorób układu krążenia oraz rzadziej są u nich wykrywane nowotwory złośliwe. Badacze Ciarrochi i współpracownicy (2001) opracowali model potencjalnego wpływu inteligencji emocjonalnej na funkcjonowanie człowieka oraz twierdzą, że osoby, które odznaczają się niższym poziomem inteligencji emocjonalnej, gorzej radzą sobie ze stresującymi wydarzeniami, reagują bardziej depresyjnie niż osoby, które mają wyższy poziom inteligencji emocjonalnej i wybierają bardziej przystosowawcze strategie radzenia sobie w sytuacji stresowej.

Inteligencja emocjonalna może też być predyktorem osiągnięć oraz statusu społecznego. Dzieci, które potrafią lepiej odczytywać emocje innych ludzi, osiągają wyższy status społeczny wśród rówieśników. W badaniach prowadzonych w Polsce przez badaczki Jaworowską i Matczak w 2001 roku wśród uczniów szkół średnich, okazało się, że osoby wybierane przez rówieśników, jako bardziej pomocne, rozumiejące innych, asertywne i popularne, wykazywały wyższy poziom inteligencji emocjonalnej niż rówieśnicy.

Jak sprawdzić poziom inteligencji emocjonalnej?

Możesz wykonać jeden z testów, które sprawdzają poziom inteligencji emocjonalnej:

• Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej – INTE
• Testy inteligencji emocjonalnej Mayera-Saloveya-Caruso – MSCIT
• Samoopisowy test inteligencji emocjonalnej – SREIT
• Dwuwymiarowy Inwentarz Inteligencji Emocjonalnej – DINEMO
• Kwestionariusz Kompetencji Społecznych – KKS
• Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej – PKIE
• Profil Kompetencji Społecznych – PROKOS
• Test Rozumienia Emocji – TRE

Co robić, aby rozwijać inteligencje emocjonalną?

Inteligencję emocjonalną można rozwijać na różne sposoby, jednym z pomocnych narzędzi będzie prowadzenie Dziennika Emocji, w którym analizujemy i przyglądamy się sytuacjom oraz emocjom, które spotykają nas w ciągu dnia. Następnie zastanawiamy się jakie myśli nam się pojawiają w danych sytuacjach oraz jakie emocje przeżywamy. Warto się zastanowić, czy w danej sytuacji mogliśmy się zachować inaczej, co wpłynęło na to, jak się poczułam i co mógłbym wprowadzić w przyszłości?
Analiza własnych zachowań oraz zachowań innych osób i uwzględnianie wpływu wielu czynników pomaga wyobrazić sobie różnorodne scenariusze rozwoju sytuacji, a także zaobserwować, jak zmieniają się nasze emocje w zależności od interpretacji danego wydarzenia. Warto zadać sobie w takiej sytuacji kilka pytań np. „Co mogło wpłynąć, na jego zachowanie?”, „Jakie mogą być inne powody, tego, że odezwała się do mnie w określony sposób?”, „Co ja bym zrobiła na jej miejscu?”.

Pomocne może być również trenowanie uważności i kierowania swojej uwagi na sygnały płynące z ciała w różnych sytuacjach społecznych. Rejestrowanie sygnałów, łączenie je ze stanami emocjonalnymi, które się pojawiają, pomaga regulować emocje i bardziej adekwatnie reagować na to, co się dzieje.
Uczestniczenie w warsztatach rozwojowych związanych z lepszym rozumieniem swoich emocji i rozwijania kompetencji społecznych, również wpływa pozytywnie na poziom inteligencji emocjonalnej. Podobnie poszerzanie swojej wiedzy poprzez czytanie literatury, oglądanie filmów i szkoleń dotyczących pracy z emocjami i zachowań społecznych.

Autor:

Gaworska-Gawryś Paulina

Psycholog

Bibliografia:

Knopp K. Rola inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka. Studia Psychologica nr 6, 221-235
Sadowska M., Brachowicz M. Struktura Inteligencji emocjonalnej. Studia z psychologii w KUL, Tom 15, 2008, s. 65-79
Stańczyk J., Gajdzieszewska-Dudek P.O znaczeniu inteligencji emocjonalnej w życiu zawodowym. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 2015, Seria: Organizacja i Zarządzanie z. 85, s. 507-516