Dlaczego nasz mózg potrzebuje się uczyć?

Zdobywanie wiedzy, nowych umiejętności, poznawanie nowych obiektów pobudza w naszym mózgu ośrodki nagrody, dzięki czemu uwalniana jest dopamina. To właśnie dopamina aktywuje neurony produkujące endogenne opioidy – czyli naturalne peptydy, które działają na nasz organizm podobnie jak substancje narkotyczne (w przeciwieństwie do nielegalnych substancji odurzających nie powodują szkód, a raczej sprzyjają ogólnemu dobrostanowi). Substancje te mają duży wpływ na nasze emocje, ale też na procesy uczenia się i zapamiętywania. Dopamina jest określana potocznie substancją ciekawości i zachowań eksploracyjnych, poszukiwania nowości. Wzbudza pragnienie, pobudza do działania, jest źródłem kreatywności, ale też może doprowadzić do obłędu. Tak więc, jak wszystko w naszym organizmie, powinna być na stałym poziomie, żeby nasze mózgi mogły z niej jak najlepiej korzystać.

Naukowcy potwierdzili związek między poziomem dopaminy a opartym na pozytywnym wzmocnieniu uczeniu się sensorycznym u osób dorosłych. Ustalono, że perspektywa nagrody poprawia proces uczenia się i proces decyzyjny. Co to znaczy? Kiedy decyzja prowadzi do pomyślnego wyniku, bodziec nagrody jest przekazywany do obszaru mózgu odpowiedzialnego za proces decyzyjny. Dzięki temu mózg może zoptymalizować swoją pracę nad danym zadaniem.

Neuronaukowcy uważają, że nasze mózgi zostały stworzone do tego aby się uczyć. Manfred Spitzer (niemiecki neurobiolog i psychiatra) w swojej książce Jak uczy się mózg pisze:
Jeśli miałbym wymienić jedną aktywność, do której człowiek nadaje się najlepiej, tak jak albatros do latania czy gepard do biegania, to jest to właśnie uczenie się. Nasze mózgi są jak niesamowicie efektywne odkurzacze, wciągające wszelkie otaczające nas informacje; nie potrafią inaczej, jak tylko odbierać wszystko, co wokół nas ważne i przetwarzać w najbardziej efektywny sposób. Uczą się cały czas, ale nie zawsze tego czego w danej chwili oczekują od nas inni.

Aby zachodził proces uczenia się konieczne jest pobudzenie neuronów . W mózgu nie ma miejsca dla bezrobotnych – dlatego część neuronów umiera. W pierwszej kolejności umierają te, które są odpowiedzialne za obszary, których nie ćwiczymy. Ten mechanizm sprawia, że łatwo zdobywamy nową wiedzę i umiejętności, ale też, bez ćwiczenia i używania ich, szybko je tracimy.

Nauka jest naturalną czynnością człowieka, ale warto wiedzieć, jak uczyć się z przyjemnością i łatwością. Nasze mózgi:

• są przystosowane do rozwiązywania problemów i przetwarzania informacji;
• dobrze zapamiętują informacje łączące wiedzę intelektualną z emocjami i aktywnością fizyczną;
• dużo lepiej kodują w pamięci długotrwałej informacje poznane w bezstresowej, przyjaznej atmosferze;
• uczą się dużo efektywniej w grupie;
• dużo lepiej zapamiętują to wszystko, co ma dla nich praktyczne zastosowanie;
• dużo lepiej zapamiętują informacje, które potrafią odnieść do swoich dotychczasowych doświadczeń;
• łatwiej zapamiętują, to co widzą, niż to co słyszą;
• łatwo zapamiętują to, co mogły poznać dzięki aktywności rąk (ręce w mózgu mają bardzo dużą reprezentację, ich aktywność pobudza wiele struktur neuronalnych).

Jak zatem się uczyć, żeby czerpać z tego przyjemność?

Kilka wskazówek:

1. Ucz się wtedy, gdy jesteś wypoczęty. Ludzki mózg najwięcej informacji przyswaja w godzinach 6:00 – 13:00, to wtedy najlepiej działa pamięć krótkotrwała.

• Pierwszą powtórkę zrób zaraz po uczeniu się, odczekaj pół godziny i sprawdź ponownie;
• postaraj się zrozumieć to, czego się uczysz;
• wytłumacz komuś to czego się nauczyłeś;
• ucz się na głos definicji, regułek, wierszy;
• wyobraź sobie to czego się uczysz.

Po południu, między godz. 15:00 a 21:00 najlepiej działa pamięć długotrwała, która pozwala nam przechować coś co ćwiczyliśmy na dłużej.

• Jeszcze raz opowiedz komuś o tym czego nauczyłeś się w godzinach porannych i wczesnopopłudniowych;
• powtórz materiał, ale już nie z taką intensywnością jak wcześniej – raczej potraktuj to jako ciąg przyjemnych skojarzeń.

2. Wyobraź sobie jeszcze raz to czego się nauczyłeś – w przyjemnych okolicznościach

3. Zadbaj o sen, niech mózg poukłada zdobytą wiedzę. Pamiętaj, sensowna organizacja materiału jest kluczem do sukcesu. Jeśli informacja nie jest właściwie uporządkowana, to niestety nie będziemy do niej mieli szybkiego dostępu.

4. Zadbaj o odpowiednią atmosferę, miejsce do uczenia się. Im wygodniej dla Ciebie, tym wygodniej dla Twojego mózgu.

5. Pamiętaj, że masz pięć zmysłów. Staraj się je aktywować podczas nauki (rób notatki, czytaj na głos, włącz spokojną muzykę, zapal świecę zapachową).

6. Ćwicz, powtarzaj, sprawdzaj. Jeśli się uczysz nowego języka, to powtarzaj słówka korzystając z fiszek, czytaj teksty w tym języku, słuchaj audycji itp.

7. Zastosuj techniki wspierające efektywne uczenie się. Wykorzystaj mnemotechniki – proste mnemotechniki (metoda pierwszych liter, rymowanki, cyfry reprezentowane przez słowa) lub złożone. Złożone mnomotechniki:

• łańcuchowa metoda skojarzeń polega na zapamiętywaniu łańcuchów informacji składających się z 10 i więcej haseł. Obrazowe przedstawienie musi być niestandardowe (szokujące, zadziwiające, wywołujące emocje, przesadne) i plastyczne (umożliwiające odbiór wszystkimi zmysłami, oddziaływujące na wyobraźnię, słuch, wzrok, smak, dźwięk),
• zakładkowa metoda zapamiętywania polega na stworzeniu stałej bazy zakładek pamięciowych, czyli haków. Haki to skojarzenia cyfr 1-10 z obrazami przypominającymi kształtem te cyfry. Elementy, które próbujemy zapamiętać „wieszamy” na hakach, czyli kojarzymy w wyobraźni z kolejnymi obrazami z naszej listy. Skojarzenia powinny być wesołe, osobiste – takie zapamiętujemy lepiej.

Dr Benjamin Bernard Dunlop w swoim wystąpieniu Longlife learner zauważa, że osoby o otwartych umysłach, które przez całe życie zdobywają wiedzę, są na ogół ludźmi nie tylko ciekawymi świata, ale też szczęśliwszymi. To dlatego, że potrafią dostrzec w każdym człowieku lub wydarzeniu coś pozytywnego lub optymistycznego. Badania przeprowadzone przez Alzheimer’s Society ujawniły, że nauka jest skutecznym lekarstwem opóźniającym choroby neurodegeneracyjne, a w przypadku wystąpienia – znacząco spowalniającym jej postępy.

W artykule wykorzystano informacje zawarte w książkach:

1. Manfreda Spitzera: Jak uczy się mózg, Warszawa 2012.
2. Marzeny Żylińskiej: Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Toruń 2013.
3. Daniela Z. Libermana, Michaela E. Longa: Mózg chce więcej. Dopamina naturalny dopalacz, Łódź 2019.

Dr n. społ. Monika Piotrowska-Matyszczak
Psycholog, neuropsycholog