Depresja osób starszych – jak sobie radzić?

Powiększająca się populacja osób starszych, u których proces starzenia się ma charakter patologiczny i manifestuje się obecnością zaburzeń stanu zdrowia oraz zniedołężenia staje wyzwaniem w szczególności dla rodzin i sytemu ochrony zdrowia.

Do czynników ryzyka pojawienia się symptomów depresyjnych zalicza się:

• dolegliwości związane z chorobą przewlekłą,
• niską ocenę stanu zdrowia,
• obniżoną zdolność funkcjonowania psychospołecznego,
• dostrzeganie negatywnych zmian w życiu codziennym,
• utratę osób bliskich1.

Zespół otępienny czy depresja?

Przyjmuje się, że wśród zaburzeń psychicznych, obok zespołów otępiennych, najbardziej rozpowszechnione są depresje. Zarówno depresja, jak i choroby somatyczne, przyczyniają się do istotnego pogorszenia w codziennym funkcjonowaniu osób starszych i wymagają pomocy medycznej. Obydwa stany na siebie oddziałują: wysokie nasilenie symptomów depresyjnych bardzo często współwystępuje z obniżoną oceną stanu zdrowia fizycznego. Podobnie – wysoki poziom dolegliwości fizycznych może wpływać na pojawienie się i nasilenie objawów depresyjnych.

Bardzo często zdarza się również tak, że stany depresyjne są pierwszym symptomem rozwijającej się choroby neurodegenaracyjnej (Alzheimer, Parkinson). W początkowym etapie otępienia u około 70% chorych obserwuje się takie zmiany, jak:

• obniżony nastrój,
• chwiejność emocjonalna,
• drażliwość i/lub nadmierną wesołość,
• niewspółmierne do sytuacji wybuchy gniewu, złości i agresji.

We wczesnym etapie otępienie przypomina depresję, przez co często jest mylnie rozpoznawane. Należy pamiętać, że w depresji objawy pojawiają się zazwyczaj nagle, a w otępieniu narastają powoli. Osoba z depresją zdaje sobie sprawę i ma świadomość utraty pewnych zdolności i próbuje im zaradzić (robi listy zakupów, pilnych spraw do załatwienia), zaś osoby otępieniem są nieświadome utraconych zdolności poznawczych i nie próbują im zaradzić.

Dlatego niezmiernie ważna jest diagnostyka neuropsychologiczna, gdyż pozwala to dobrać prawidłowe leczenie przez lekarza neurologa i/lub psychiatrę, a tym samym poprawić jakość życia pacjenta i jego opiekuna.

Wsparcie dla opiekuna osoby starszej

Niezmiernie ważne staje się zapewnienie opieki osobom starszym. Najczęściej podejmuje się tego członek rodziny. Bliscy dają potrzebne wsparcie osobom w podeszłym wieku. Jednak należy pamiętać, że sprawując opiekę nad osobą starszą są poważnie obciążone – także psychicznie2.

Do najważniejszych potrzeb opiekunów należą:

• uznanie roli opiekuna pozwalające odczuwać, że jego wysiłek jest dostrzegany,
• wsparcie psychiczne (od rodziny, przyjaciół) obniżające poziom doświadczanego stresu i bezradności,
• dostęp do informacji na temat choroby, jej objawów, sposobu leczenia, sposobu postępowania z osobą chorą, a także łatwy i szybki dostęp do powyższych źródeł pomocy,
• stały kontakt z neurologiem, neuropsychologiem i psychiatrą,
• pomoc w opiece nad chorym ze strony instytucji, stowarzyszeń, szpitali, pozostałych członków rodziny i przyjaciół,
• wsparcie materialne umożliwiające pełną opiekę nad chorym i zakup leków, środków pielęgnacyjnych, sprzętu rehabilitacyjnego,
• potrzeba odpoczynku i wytchnienia od opieki nad osobą chorą ze względu na duże obciążenie fizyczne, psychiczne, finansowe, społeczne.

Negatywnym skutkiem nadmiernego obciążenia jest zespół wypalenia sił. Podstawowym czynnikiem tego zespołu są:

• wyczerpanie emocjonalne,
• depersonalizacja, czyli uporczywe i nawracające poczucia oddzielenia i obcości wobec siebie, własnego ciała i/lub otaczającego świata. Towarzyszy mu poczucie jakościowej zmiany przeżywania, nierealności, odległości lub zautomatyzowania czynności codziennych,
• utrata satysfakcji z wykonywanych obowiązków względem osoby starszej i schorowanej.

Powyżej wymienione formy wsparcia rodzin i opiekunów osób starszych powinny zmierzać do obniżenia poziomu napięcia, bezradności, obejmować przekazywanie wiedzy na temat zaburzeń związanych z depresją i/lub zespołami otępiennymi, a także uczuć sposobów radzenia sobie z nimi.

Rola opiekuna osoby starszej

Starości nie da się uniknąć, gdyż jest jednym z etapów w rozwoju człowieka. Jednakże możliwe są różne działania – od profilaktyki zaburzeń, przez dobrą diagnostykę kliniczną po opracowanie programów pomocowych, mających na celu podtrzymanie jakości życia osób starszych i zabezpieczenia ich przed poczuciem osamotnienia, marginalizacją oraz wykluczeniem społecznym. Niezmiernie ważne jest również włączenie w powyższe oddziaływania ich opiekunów.

Źródła:
1. Suden S., Psychologia starzenia się i starości, Warszawa 2014
2. Sadowska A., Jak radzić sobie z chorobą Alzheimera. Poradnik dla opiekunów, Warszawa 1998.